Tefsir tarihinin, gereği gibi açıklığa kavuşması için her fırkanın tefsir anlayışını incelemek lazımdır. Doğru bir senteze varabilmek için bu inceleme şarttır. İslam da ilk gelişen akımlardan biri de tasavvuf cereyanıdır. Bu akım Ehl-i sünnet de dahil, hemen bütün İslam fırkalarını etkilemiştir. Mutasavvıflar da kendi aralarında bir tefsir anlayışı geliştirmişlerdir. Tasavvufi tefsir hareketi, şimdiye kadar esaslı bir tetkike tabi tutulmamıştır. Gerçi Goldziherin Mezahibet- Tefsiril İslamisinde, Zehebinin

Gelme etme sırr-ı Hakk'ı faş, dahi kimseye atma taş Bir gün gidersin dünyadan, işin olur uhrada yaş Sakın Dünyaya aldanma, bunu sana kalır sanma Yoktur bakası inanma, ederse ger seni bir baş Bir kimseyi incitme gel, hiç verme işine halel Muhtaçlara gel tut bir el anlara daim yedir aş Kimseye kemlik dileme, kibredip ağır söyleme Düşeni azar eyleme hiçbir gönül yıkma adaş Hüdayi gel görme hakir velev ki olsa bir esir

Tasavvufun gayesi, nefis terbiye ve tezkiyesine, üstün ahlaka, yani Ahlak-ı Muhammedi'ye ermektir. Adi düşünceleri yürekten söküp atmak, ruhu nefsin egemenliğinden kurtarıp özgürlüğe kavuşturmaktır. Tasavvuf, mutlak hürriyet yoludur. Her türlü menfaat düşüncesinden, maddi ilgiden azade olmak, Hak'tan başka hiçbirşeye boyun eğmemek, yalnız Hakk'a teslim olmaktır. Yani tasavvuf, İslam'ın manasını gerçekleştirme yoludur. Yoksa tasavvuf dünyadan tamamen el etek çekip, işi gücü bırakmak ve şuna buna yük olmak, s

Ana konulardan bazı cümlelerine işaret ettiğimiz bu kitap okununca görülecektir ki Kur'an kelimeleri, Kur'an'ın düşünce sistemi içinde aslından kuvvetli izafi manalar kazanmaktadır. Bu kelimelerin tarihi geçmişini bilmeden isabetli bir terceme yapmak mümkün değildir. Kuran'ın getirdiği düşünce sistemine ait kelimeleri sadece arap gramerine dayanarak manalandırmak yanlış bir tutumdur. Onları Kur'an muhtevası içinde değerlendirmek, siyakın onlara kazandırdığı manaları göz önünde bulundurmak lazımdır

Tarih içinde, semavi dinlerin ve felsefenin de dahil olduğu geniş bir sahada insan meselesi ele alınmıştır. Fakat şüphe yok ki insanı bir bütün olarak ele alan ve ona gereken değeri veren İslam dinidir. İslam, insanı yalnız ve tek başına ele almamıştır. İnsan-Allah (c.c.), insan-insanüstü varlıklar (ruh, melek, cin), insan-insan ve insan-madde ilişkilerinde bir bütünlük ve birlik kurmaya çalışmıştır. İnsan bu ilişkileri dengeli bir şekilde yürüttüğü zaman, gerçek insan veya üstün insan (insan-ı kamil) olma