Osmanlı Devleti, Selçukluları takiben, doğudan gelen nüfus kaynakları ile beslenmiştir. Anadolu ya Türkistan ve İran üzerinden olduğu gibi Kafkasya bölgesinden de önemli sayılacak hacimde göçler olmuştur. Bu yeni insan kaynakları devleti her alanda güçlü kılmış, hasım ve çatışan diğer devletler karşısında mukayeseli üstünlük sağlamıştır. İmparatorluğun son asırlarına doğru, özellikle Batı Avrupa daki nüfus artışı karşısında bu üstünlük önce kaybolmaya başlamış ve sonraları da durum aleyhimize dönmüştür. Osm