Mustafa Kemal Paşa'nın anayasa hukuku dalında okuduğu ilk kitap Babanzade İsmail Hakkı Bey'in eseridir.Cumhuriyetin ilanından aylar önce okuduğu kitapta, Gazi'nin en çok ilgilendiği bölümlerden biri cumhurbaşkanının yetkileriyle ilgili sayfalardır. Doksan yıl geçti hâlâ bir mutabakata varamadık; bu konu bilmem kaçıncı defa yine gündemde. 38 yaşında kaybettiğimiz Babanzâde İsmail Hakkı Bey'in Hukuk-ı Esasiye (Anayasa Hukuku) adını taşıyan kitabı 1913'te basılmıştır. Mülkiye'de ders kitabıdır. 680 sayfadır. Hukuk Fakültesinde benim okuduğum Anayasa Hukuku kitabından daha zengin, daha kalitelidir! O dönemde nasıl değerli hukukçular yetiştiğinin bir göstergesidir bu kitap.

Atatürk'ün Not ve İşaretleri
Gazi, bu kitabın, Kuvvetler Birliğini anlatan bölümlerinin kenarına onayladığını belirten işaretler, notlar koydu. Kitabın Kuvvetler Ayrılığını savunan bölümlerini ise soru işaretleri ve eleştirel notlar koyarak okudu.

Tarihin akışını yansıtan bir veri de şudur. Liberal eğilimli Babanzade çift meclis senato usulünü savunmuştur. Gazi ise bu bölümü okurken kocaman ünlem ve soru işaretleri koyarak karşı olduğunu belirtmiştir.

Günümüz bakımından daha ilginci, henüz ortada cumhuriyet yokken, kitapta cumhurbaşkanının konumunu, yetkilerini, sorumsuzluğunu anlatan bölümlere Gazi'nin büyük bir ilgi duymuş olmasıdır. Bu bölümlerin altını kırmızı ve mavi kalemle çizmiş, kenarına önemli anlamında ünlem işaretleri koymuştur.

Kurulacak olan cumhuriyetin kodlarını ve Atatürk'ün sahip olacağı yetkileri bu kitaptaki not ve işaretlerinde görmek mümkündür. Yetkilerin cumhurbaşkanında toplandığı, tek partili ve en önemlisi Kuvvetler Birliğine dayalı cumhuriyet? Tek adam hem yürütmenin aslî başkanıdır, hem partisi vasıtasıyla Meclis üyelerini tayin eder? Gerek gördüğünde İstiklâl Mahkemeleri ile yargıya da yön verir. Günümüzün önemli entelektüellerinden Taha Akyol; 9 Haziran 2012 tarihli Hürriyet gazetesindeki köşesinde; Cumhurbaşkanı ama nasıl? başlığı ile kaleme aldığı makalesinde, Babanzâde İsmail Hakkı'nın, elinizdeki Hukuk-ı Esasiye adlı eserini yukarıdaki ifadelerle tanıtmaktadır.

Bugünkü harflere çevirerek yayına hazırladığımız bu değerli kitap; Osmanlı Devleti'nin çöküş döneminde yetişen, Türk siyaset ve düşünce adamı, Babanzade İsmail Hakkı'nın son çalışmasıdır. Babanzade'nin dün-bugün-yarın perspektifiyle kaleme aldığı eserde yaptığı analizler, Türkiye'nin sorunlarına duyarlı olan herkesin ilgisini çekecektir.

Bu vâdîde; Babanzade İsmail Hakkı'nın, Hukuk-ı Esasiye adlı kapsayıcı, kuşatıcı çalışması, Türkiye'nin iki yüzyılı aşkın bir süredir tartıştığı nasıl bir anayasa? sorunsalına da yeni katkılar sağlayacaktır.

Okuyucu Yorumları